Op 19 december wordt in Chili de tweede ronde van de presidentsverkiezingen gehouden. Dat kan een ver-van-ons- bed-show lijken. Maar de internationale extreemrechtse golf die over grote delen van onze planeet lijkt te razen doet ook het Andesland aan, dat tussen 1973 en 1990 onder een militaire dictatuur gebukt ging. Twee kandidaten blijven over om het presidentschap te betwisten: de gematigde democratische ex-studentenleider Gabriel Boric en de extreemrechtse José Antonio Kast.
Het extreme politieke programma van José Antonio Kast
Het politieke programma van Kast doorstaat succesvol de vergelijking met dat van vele andere internationale geestgenoten. Het is extreem nationalistisch en xenofoob (tegen Haïtiaanse en Venezolaanse migranten die hij criminelen en verkrachters noemt). Kast, vader van negen kinderen, is radicaal katholiek en openlijk homofoob, kant zich tegen feminisme, abortus en transgenders. Wie hem voor de voeten loopt is “communist”. En zoals tegenwoordig in gespierde rechtse kringen voorvalt is men snel ‘communist’: als men vasthoudt aan mensenrechten. Ook zijn opponent Boric krijgt het etiket ‘communist’ opgeplakt. Voor Kast is de inzet van 19 december er één tussen “vrijheid of communisme”.
Kast, die al eens met de Braziliaanse extreemrechtse president Jair Bolsonaro wordt vergeleken, profileert zich in de campagne als een man van “law and order” die met harde hand politie en leger wil inzetten in gebieden waar spanningen zijn. Naar het voorbeeld van Trump ten aanzien van Mexico wil Kast een gigantische greppel graven en een hek optrekken aan de Boliviaanse grens om immigratie tegen te gaan. Spanningen in het zuiden met de Mapuche-bevolking wil hij met “harde hand” oplossen.
Zoon van een gevluchte nazi
Maar wie is José Antonio Kast? Zijn vader Miguel Kast was uit Beieren afkomstig en tijdens de Tweede Wereldoorlog een nazi en Wehrmacht-officier. Na de oorlog vluchtte hij naar Chili waar hij in 1983 overleed. Toen in Chili uitkwam dat Kasts vader actief nazi was, trachtte José Antonio Kast dit onwelgevallige feit eerst te ontkennen en dan te vergoelijken. De andere zoon van deze gewezen nazi Miguel Kast was een economist die deel uitmaakte van de beruchte Chicago Boys. Onder de dictatuur van generaal Pinochet experimenteerden deze in de VS opgeleide adviseurs ongehinderd met ultra-liberale recepten terwijl elke politieke, sociale of syndicale oppositie letterlijk monddood gemaakt werd. Miguel Kast diende als voorzitter van de Chileense centrale bank onder de dictator. Tot op vandaag is de presidentskandidaat lovend over de dictatuur van Pinochet. Toen hij zich in 2017 voor het eerst kandidaat stelde en strandde op acht percent van de stemmen, liet Kast optekenen dat “mocht Pinochet nog leven hij voor mij gestemd zou hebben”. Hij voegde eraan toe: “We zouden samen thee gedronken hebben”.
Onder Pinochet werden niet alleen duizenden tegenstanders gemarteld en vermoord. In zijn neoliberaal laboratorium werden gezondheidszorg, onderwijs en pensioenen geprivatiseerd. De fundamentele sociale ongelijkheid die het gevolg was van de ultra-liberale Chicago Boys-ingrepen zorgt dertig jaar na de dictatuur nog steeds voor een diepe kloof tussen een rijke en oppermachtige elite en een lijdende werkende bevolking met lage lonen. Dat gaf in oktober 2019 aanleiding tot massale straatprotesten met soms gewelddadige confrontaties met de ordediensten. Uiteindelijk moet een nieuwe grondwet meer democratie en gelijkheid brengen maar door het afzijdig blijven van de rechtse politieke krachten aan dit discussieproces wordt door Kats de hele zaak afgedaan als een niet representatieve linkse aangelegenheid.
Zakenimperium en belastingparadijzen
De familie Kast zal de sociale ongelijkheid (braad)worst wezen. Het bouwde in het nieuwe thuisland Chili een florissante business uit in Beierse restaurants (Cecinas Bavaria) en vastgoed, maar het Chileense nationalisme weerhield ze er niet van hun centen elders te parkeren zoals bleek uit documenten. Het zakenimperium werd vanuit drie Panamese ondernemingen geleid waar Kast als aandeelhouder stond genoteerd. Net als bij andere rechtse organisaties en figuren geldt de “harde aanpak” en de “nultolerantie” tegen criminaliteit niet voor witteboordencriminaliteit of corruptie in hogere kringen.
Prominent in het internationale netwerk van Kast situeren zich de harde VS-republikeinen die, zoals Marco Rubio, met argusogen de evolutie in Latijns-Amerika volgen. Ook de reeds genoemde Bolsonaro ontbreekt niet. Ondanks kreeg Kats ook nog steun uit Spanje van zowel VOX-leider Abascal als van PP-leider Casado.
Radicalisering van de rechterzijde
Het electorale succes van Kast wordt door plaatselijke waarnemers verklaard als een verschuiving of radicalisering binnen conservatief rechts na de massale straatprotesten die zich in 2019 in het land voordeden. Het gaat hier niet om de doorbraak van een (relatief) nieuwe extreemrechtse politieke kracht als wel van de verdere verrechtsing van de fatsoenlijk geachte rechterzijde. Dat is een gegeven dat we – minstens in de figuur van een aantal kopstukken maar ook qua algemener partijdiscours – merken bij rechtse partijen in onze contreien. Het politieke parcours van Kast is daar zelf een voorbeeld van. Jarenlang zetelde hij in het parlement voor de Onafhankelijke Democratische Unie (UDI). Na zijn onafhankelijke kandidatuur voor de presidentsverkiezingen van 2017 stichtte hij de Partido Republicano (Republikeinse Partij), volgens waarnemers een eerbetoon aan Donald Trump. Op verkiezingsbijeenkomsten van Kats weerklinkt de roep “Make Chili Great Again” en af en toe wordt er met een Amerikaanse confederale vlag gezwaaid.
Internationale media hebben de neiging dergelijke fenomenen te onderschatten. Ze koppelen vaak en paradoxaal genoeg een anti-elitediscours met een stevige positie in die elite, hebben netwerken en strekken de ‘fatsoenlijke’ politiek’ uit tot buiten de democratisch-humanitaire sokkel. Het is die laatste beweging die vaak onderschat wordt, vergoelijkt of zelfs helemaal niet opgemerkt. Het geldt voor die andere veelbesproken extreemrechtse kandidatuur, die van Zemmour in Frankrijk en telkens vindt men de nodige pundits om vanuit “een radicale midden” het gevaar te minimaliseren of onder te dompelen in een breder discours “tegen elke polarisering”.
Verkiezingen op 19 december
In de eerste ronde van de presidentsverkiezingen (21 november) zorgde Kast voor de verrassing door met 27,91 percent als eerste over de streep te komen. Waarnemers verwachten dat op 19 december democraten strategisch tegen Kast zullen stemmen en niet zozeer uit enthousiasme of sympathie voor Boric. Een beetje vergelijkbaar met de tussentijdse verkiezing voor de Kamer in het arrondissement Brussel van april 1937 en het duel Van Zeeland-Degrelle of, recenter, bij de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen in mei 2002 tussen Jacques Chirac en Jean-Marie Le Pen. Telkens klonk maar één ordewoord: extreemrechts van de macht houden.
Foto: Flickr